Ikigai: động lực và giá trị sống
Sống phải có động lực, nhưng kiểm soát và kết hợp các động lực như thế nào?
Khi ta không có động lực đi làm:
Người ta nói vui là bán mình cho tư bản, là những zombie vô cảm chốn công sở.
Khi ta có động lực cá nhân nhiều quá, dẫn đến:
Làm hết mình chỉ vì đam mê mà khó khăn trong việc duy trì cuộc sống ổn định.
Nhiều lúc tôi phân vân, việc đang làm này có giá trị gì, cho tôi hay cho ai. Có những việc vì sự hối thúc và mong chờ của người khác, có những việc thì ích kỷ và thi vị cho bản thân.
Có những việc như ôn luyện IELTS, tôi lại cảm thấy ổn hơn nếu có thầy cô nhắc nhở hơn là tự học dù tôi vẫn có động lực muốn thi thật tốt.
Hoặc nếu cố gắng làm thật tốt mà không ai biết thì sao?
Trong cuộc sống, ta đang có những động lực, tác động và mâu thuẫn như thế nào?
Trong và ngoài
(1) Động lực nội tại (Intrinsic Motivation): từ bên trong, như mang lại cảm giác hài lòng, vui, thú vị.
Ví dụ:
Tôi thích tập yoga vì cảm thấy thư giãn
Tôi viết blog vì cảm thấy học hỏi được nhiều điều thú vị và quan sát mình tốt hơn
Tôi học thạc sĩ vì muốn học thêm kiến thức mới, trải nghiệm trong các nghiên cứu.
(2) Động lực đến từ ngoại cảnh (Extrinsic Motivation): từ bên ngoài, như nhận được các phần thưởng bên ngoài.
Ví dụ:
Tôi tập yoga để có cơ thể đẹp, chinh phục các thể loại yoga
Tôi viết blog vì 25 tô phở của WOTN4, hoặc như động lực của “club luỵ tình”, viết cho “crush” tương tác
Tôi học thạc sĩ vì muốn một công việc mới, cơ hội thăng tiến
Nhưng không phải lúc nào ta cũng có cả hai động lực cùng lúc, việc không đồng đều và mâu thuẫn trong suy nghĩ, tác động trước sau của hai động lực sẽ điều hướng hành động và cuộc sống sang một hướng khác đi.
Ikigai
Ikigai là một triết lý sống của người Nhật Bản từ thời xa xưa. “Iki”có nghĩa là cuộc sống, “gai” là kết quả / giá trị.
Ikigai mang ý nghĩa: “lý do để sống/tồn tại”; là những gì đem lại động lực và cảm hứng cho bạn mỗi ngày.
Để tìm ra được Ikigai, bạn sẽ phải xem xét và tìm điểm giao nhau của 4 thứ:
Thứ bạn thích (What you love)
Thứ bạn giỏi (What you are good at)
Thứ giúp bạn kiếm tiền (What you are paid for)
Thứ mà thế giới và xã hội cần (What the world needs)
Bạn đang có những việc nào nằm trong Ikigai?
Tại Ikigai, động lực bên ngoài, và động lực bên trong được hợp nhất, bạn sẽ né tránh xung đột, mâu thuẫn trong các hoạt động sống.
Động lực bên trong tạo ra động lực bên ngoài, động lực bên ngoài thúc đẩy động lực bên trong.
Một ngày nếu tôi lười biếng hoặc mệt mỏi, tôi xem xét những động lực nhận được từ bên ngoài, hối thúc và ủng hộ sẽ giúp tôi tiếp tục hành động.
Ngược lại, có những ngày tôi không nhận được gì từ bên ngoài, nhưng tôi vẫn cảm thấy thoải mái, và tận hưởng những gì mình làm, thì tôi vẫn hành động.
Nghe có vẻ hoàn hảo, cuộc sống nhiều niềm vui và giá trị bền vững, phải chăng khi tôi đã tìm được ý nghĩa cuộc đời mình thì cứ thế tiếp tục phát triển?
Gây hấn thụ động - passively aggressive
Dù có những việc tôi cảm nhận đang nằm trong Ikigai, vẫn có những việc là tôi phải làm chỉ để thoả mãn động lực bên trong hoặc bên ngoài.
Con người ta thay đổi từng ngày.
Đâu gì vô thường bằng lòng người.
Đôi lúc tôi suy nghĩ sẽ về gần gia đình hơn để làm việc, gác qua những dự định nơi thành thị hào nhoáng, danh vọng hay tiền bạc.
Mâu thuẫn giữa bên ngoài và bên trong tạo ra những áp lực.
Ta quen với những tính từ “hài lòng”, “thoả mãn”, “thú vị”, nên khi có các áp lực, khó khăn, nản lòng ta bị giảm động lực bên trong.
Tránh làm “tổn thương” động lực bên trong, và có cái nhìn “xấu xa” dành cho động lực bên ngoài.
Những lúc như vậy, tôi phải củng cố động lực bên trong của mình bằng:
Sự tò mò: khi tò mò mọi thứ không phải là áp lực để chạy theo sự công nhận, hơn thua, mà là cảm giác thích thú khi biết thêm một điều hay, điều mới.
Đón nhận thử thách: cách ta đón nhận khó khăn như một điểm đến giúp ta tận hưởng hành trình của mình hơn.
Một công việc hoàn hảo?
Khi tôi làm quản lý ở công ty, câu đầu tiên tôi sẽ hỏi riêng từng nhân sự của mình và cũng sẽ hỏi lại thêm vài lần sau đó:
Bạn muốn nhận được gì từ công việc này?
Ngoài lương, thưởng, công ty, đồng nghiệp, môi trường - là các động lực bên ngoài, mà họ đã cân nhắc rất nhiều khi đưa ra quyết định nhận việc.
Đôi lúc sẽ có mục chưa hợp lý, và động lực bên trong mỗi người là khác nhau.
Cùng một công việc, động lực của tôi có thể là thích nhìn thấy sự cố gắng và thành công của bản thân, của đồng nghiệp có thể cảm nhận được sự kết nối, dành thời gian tương tác với đồng nghiệp, của đồng nghiệp khác có thể là cảm nhận mình có giá trị khi có một công việc ổn định.
Tôi muốn biết động lực bên trong và động lực bên ngoài nào khiến họ lựa chọn và duy trì công việc này.
Khi phân chia công việc, hoặc xử lý tình huống, tôi sẽ lựa chọn và đưa ra hướng giải pháp phù hợp với từng cá nhân.
Cố gắng đồng nhất hoặc “hợp lý hoá” động lực bên ngoài và bên trong, để vừa đạt hiệu quả công việc cho công ty và thoả được mong muốn bên trong của người khác.
Chẳng có công việc nào hoàn hảo cả, đôi lúc chúng ta duy trì một công việc chỉ vì một phần động lực trong đó được đáp ứng, và nó chiếm trọng số cao.
Hãy biết đâu là giới hạn trong vòng tròn Ikigai của mình, để ta đi đúng hướng mà không bị thôi thúc bởi một động lực lệch lạc.
Sự “tham vọng” trong công việc, nhưng cần cẩn thận với những “động lực bên ngoài” đưa bạn đến những hành động trái ngược với “động lực bên trong”.
Hiệu ứng dư thừa - Overjustification Effect
Lúc nhỏ có những lúc tôi đang chuẩn bị quét nhà, ngay sau đó ba tôi lại bảo tôi quét nhà, tôi sẽ có chút phản kháng và giảm động lực làm.
Theo tâm lý học, khi đã có động lực nội sinh nhưng một động lực ngoại sinh khác chen vào, nó sẽ làm giảm bớt hoặc thay thế luôn động lực nội sinh. Đây được gọi là hiệu ứng dư thừa.
Động lực nội sinh đó có thể đang là cảm giác vì mình thích tự giác dọn dẹp, tận hưởng hoạt động đó, thấy mọi thứ sạch sẽ theo ý mình, ấy vậy mà khi bị tác động, dù được ba tôi công nhận nhưng tôi cảm nhận bị ép làm, và không còn sự chủ động ban đầu nữa.
Củng cố động lực bên trong của người khác.
Khi đưa ra những định hướng, đề mục công việc mới, cần xem kế hoạch hoặc tham khảo ý định của nhân sự đang như thế nào trước. Lúc này họ vừa thoải mái vì thoả mãn được giá trị thể hiện và công nhận khi đưa ra được ý kiến riêng.
Khích lệ và công nhận chân thành sự giúp đỡ, sự tử tế của người khác là một cách cám ơn tuyệt vời.
Bản thân hãy tự công nhận những điều tốt của chính mình, để tránh những lúc tự hỏi: tại sao mình phải như vậy? làm điều tốt vậy cho ai? được gì?
Luôn ý thức mình đang làm gì, được gì cho chính mình, nhận gì từ bên ngoài. Đưa các hành động của mình vào mô hình Ikigai để xác định giá trị sống.
Rồi ta sẽ sống theo sự cân bằng của các động lực, hình thành giá trị sống mà tránh các mâu thuẫn xung đột.
Lời bài hát hôm nay Ngân rất thích. Nghe bài nhạc này vào buổi sáng sẽ cho bạn động lực ngày mới á!!!
#wotn4 #day25
Bài viết thuộc thử thách viết 30 ngày của khóa học Writing On The Net.